Asıl iş nedir? Yardımcı iş nedir?

Asıl iş kavramı, İş Kanunu açısından önem arz etmekle birlikte özellikle son dönemde hükûmetin asıl işi yapan taşeron işçilere kadro vereceğini beyan etmesiyle daha da önem kazanır hale geldi. Asıl işin ne olduğu, yardımcı işin ne olduğu ya da kimlerin asıl işi yaptığı tartışmaları sürüp gitmekte.

İş Kanunu açısından asıl işin önemi

İş Kanunu bakımından asıl işin önemi, bu kanunun 3 üncü maddesinden kaynaklanıyor. Buna maddeye göre “Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir”.

Uygulamada taşeron ilişkisi olarak belirlenen bu asıl işveren – alt işveren ilişkisinin ön şartlarından bir tanesi, kanun maddesinden de anlaşılacağı üzere, asıl işveren – alt işveren ilişkisinin ya yardımcı işlerde ya da “işletmenin/işin gereği/teknolojik nedenlerle asıl işin bir bölümünde kurulabiliyor olmasıdır.

Yani, asıl işin tamamında, normal şartlar altında, asıl işveren alt işveren (taşeron) ilişkisi kurulamaz. Bu genel kural olmakla beraber, bunun istisnaları da vardır. Bunların ikisi çok önemli olup her yerde karşımıza çıkmaktadır.

Hastanelerde ve Belediyelerde asıl işin taşerona verilmesi

Evet yukarıda, asıl işin alt işverene verilemeyeceğini yazdık. Ama kanunla getirilen bu yasağın, yine kanunlarla ortaya konan 2 istisnası vardır.

Bunlardan bir tanesini daha önce yazdık. Buradaki linkten okuyabileceğiniz yazıda da görüleceği üzere hastanelerde asıl iş taşerona verilebilmektedir.

Aynı şekilde belediyelere de bu konuda bir istisna getirilmiş olup bunlar da asıl işlerini taşerona verebilir.

Asıl iş tanımı neden önemli?

Bunun en temel nedeni; sağlık hizmetleri ile belediye faaliyetleri hariç diğer kurumlardaki asıl işlerin alt işverene yani taşerona verilememesidir. O halde örneğin bir kamu kurumunda, asıl iş taşeron firmaya verilmişse, burada çalışan taşeron işçilerinin durumu ne olacaktır?

Bu sorunun cevabını Yargıtay kararlarından da rahatça bulmaktayız: Muvazaa. Evet, yukarıdaki istisnalar dışında, asıl iş alt işverene verildiğinde mahkemelerce muvazaa kararı verilmekte ve alt işveren işçileri en başından beri asıl işverenin işçisi sayılmaktadır.

Muvazaa nedir?

Şu yazımızda, taşeron işçisi ile kadrolu işçinin aynı işi neden yapamayacağını anlatmış ve bu durumun neden muvazaaya sebep olacağını açıklamıştık. Muvazaa; asıl işveren ile alt işveren arasındaki alt işverenlik ilişkisinin mahkeme kararıyla hileli olduğunun tespitidir. Bu tespitin en bariz sonucu ise, taşeron işçilerinin, en başından beri asıl işveren işçileri olarak kabul edilmeleridir. Bu sayede, işçiler geriye dönük hak kayıplarını kamu kurumlarından talep etmekte ve önemli kazançlar elde etmektedir. Bu konuda kamuoyundaki en önemli örnek ise hepinizin duyduğu gibi Karayolları Genel Müdürlüğü taşeron işçileridir. Karayolları Genel Müdürlüğünün işçileri ile aynı işi yaptıkları mahkeme kararıyla tespit edilen taşeron işçiler açısından mahkemeler muvazaa kararı vermekte ve bu işçiler en başından beri Karayolları Genel Müdürlüğünün işçisi sayılmaktadır.

Yardımcı iş nedir?

İş Kanununda açıkça yazdığı üzere, yardımcı işlerin alt işveren verilebileceğini görmüştük. Peki yardımcı iş nedir? Yardımcı işin tanımı “Alt İşverenlik Yönetmeliğinde” yapılmıştır. Buna göre yardımcı iş; “işyerinde yürütülen mal veya hizmet üretimine ilişkin olmakla beraber doğrudan üretim organizasyonu içerisinde yer almayan, üretimin zorunlu bir unsuru olmayan ancak asıl iş devam ettikçe devam eden ve asıl işe bağımlı olan işi” ifade eder.

Bunu örneklerle açıklamak gerekirse; bir kamu kurumundaki temizlik, yemek hazırlama vb. işler yardımcı işlerdir. Mesela bir hastanede, binanın ve odaların temizliği işi yardımcı iştir. Ya da karayolları genel müdürlüğünde temizlik yapma işi yardımcı iştir.

Bir işin yardımcı iş olup olmadığını anlamanın en kolay yolu şudur: Yapılan iş o kurumun asıl işi midir, değil midir? Bu sorunun cevabı verildiğinde yardımcı işin ne olduğu daha rahat anlaşılacaktır. O halde daha önemli olan kavramımız asıl iştir.

Asıl iş nedir?

Asıl işim tanımı da Alt İşverenlik Yönetmeliğinde yapılmıştır. Buradaki tanıma göre asıl iş; mal veya hizmet üretiminin esasını oluşturan iştir.

Bu tanımı somutlaştıralım ve örneklerle anlatalım:

·         Hastanede yapılan asıl iş elbette ki sağlık hizmetleridir. Hasta bakıcılığı ve tedavi hizmetleri bunların başında gelir.

·         Karayolları Genel Müdürlüğünde asıl iş yol yapım işleridir.

·         Belediyede asıl işler toplu taşıma hizmeti, park bahçe hizmeti, çevre koruma işlemleri vb. şeklinde artırılabilir.

·         Tapu dairesinde asıl iş tapu işlemleridir.

·         Hastaların kabul, kayıt, randevularının takibi, çağırma ve karşılama, hastaya ait dokümanın bilgisayardan çıkarılarak kendisine verilmesi, hasta dosyası oluşturma ve kapatma, sağlık tesislerini ilgilendiren çeşitli bilgilerin bilgisayarlara girilmesi, arşiv tutma, dosyalama işlerinin yapılması yardımcı iştir.

Yukarıdaki örneklerden görüleceği üzere, her iş ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Taşeron işçisi, yaptığı işin asıl iş olup olmadığını merak ediyorsa şu soruyu kendine sormalıdır:

“BENİM YAPTIĞIM BU İŞ, KURUMUN ASIL İŞİ Mİ?”

Bu sorunun cevabı hem kolaydır hem de zordur. Bazı işler için peşinen cevap verilebilir. Eğer asıl işi yemek yapmak olmayan bir kamu kurumunda yemek hazırlıyorsanız ya da bir kamu kurumunda oda  temizliği yapıyorsanız yaptığınız işe asıl iş diyemezsiniz. Yemek yapmak ya da odayı temizlemek, o kamu kurumunun yardımcı işleridir.

Ama örneğin bir kamu kurumunda büroda masa işi yapıyorsanız, mesela VHKİ olarak çalıştırılıyorsanız, ya da bir müdürün sekreterliğini yapıyorsanız, ya da memurların ofiste yaptığı işler size yaptırılıyorsa asıl işi yapıyorsunuz demektir.

Asıl iş mi yapıyorum yoksa yardımcı iş mi? Bu sorulara samimi cevaplar vererek bulabilirsiniz.

·         Ben tam olarak ne iş yapıyorum?

·         Çalıştığım kamu kurumunun asıl faaliyet alanı / asıl iş nedir?

Eğer sizin yaptığınız iş, aynı zamanda kamu kurumunun asıl işiyse, o zaman siz asıl işte çalışıyorsunuz demektir.